Μαθήματα Ενότητας
Α΄ - Φίλοι από άλλες χώρες
Ο Μάγκας
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
Το καράβι, το πλοίο
Όπως δηλαδή στα πανηγύρια επικρατεί φασαρία και κυκλοφορεί πολύς κόσμος, έτσι και στο πλοίο με το οποίο ταξιδεύει η οικογένεια Βασιωτάκη με το σκύλο επικρατεί μεγάλος θόρυβος και ταξιδεύουν πολλοί επιβάτες. Αυτό τούς δίνει την ευκαιρία για πολλές γνωριμίες και καινούριες εμπειρίες.
Πού να φανταστώ εγώ πως θα σηκωνόταν τέτοια επανάσταση:
Δεν περίμενα πως θα προκαλούσα τόση μεγάλη αναστάτωση.
(ουιαστικό):
Έτσι λέμε την ευαισθησία που δείχνει ένας άνθρωπος για την τιμή του και την εικόνα που παρουσιάζει στην κοινωνία. Εδώ, μεταφορικά, το φιλότιμο αφορά το σκύλο κι έχει την ίδια σημασία.
Τα επίθετα
Τα επίθετα συνοδεύουν τα ουσιαστικά και προσθέτουν σ’ αυτά κάποια ιδιότητα ή ποιότητα, που τα κάνει πιο συγκεκριμένα, πιο ωραία, πιο ζωηρά. Π.χ. «άστοχη ενέργεια», «φεγγαρόλουστη βραδιά». Όταν το επίθετο δεν προσθέτει μια βασική έννοια στο ουσιαστικό, αλλά απλώς το πλουτίζει με μια δευτερεύουσα έννοια (π.χ. φεγγαρόλουστη βραδιά), τότε λέγεται κοσμητικό. Η ελληνική γλώσσα έχει ανεξάντλητο πλούτο επιθέτων και γι’ αυτό η απουσία κοσμητικών επιθέτων από μια έκθεση αποτελεί μειονέκτημα. Όμως, ενώ η λογική χρήση κοσμητικών επιθέτων στολίζει και ομορφαίνει την έκθεση, η υπερβολική χρήση τους κάνει την έκθεση πολύ φανταχτερή και τη φράση κουραστική και παραφορτωμένη.
Β΄ - Ιστορίες με φίλους
1. Τα χαρακτηριστικά του μπουλντόγκ
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
Τα μπουντόγκ δεν είναι τα καταλληλότερα σκυλιά για φύλακες, γιατί συμπεριφέρονται φιλικά και όχι επιθετικά. Προτιμούν δηλαδή να παρατηρούν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους παρά να αναλαμβάνουν δράση.
(ουσιαστικό): η περιποίηση της εξωτερικής εμφάνισης
(επίθετο): ο πυρρόξανθος, ή πυρρόξανθη. το πυρρόξανθο
το κοκκινόξανθο χρώμα
(ουσιαστικό):
Οι ρυτίδες που εμφανίζονται στο δέρμα ή το πρόσωπο.
Με τη λέξη τετράγωνο εδώ υπονοείται το οικοδομικό τετράγωνο σε μία πόλη, δηλαδή πολλά οικόπεδα ή κτίρια που σχηματίζουν ένα τετράγωνο. Λέγοντας τη φράση «…γύρω από το τετράγωνο», εννοούμε μια περιοχή που βρίσκεται σε μικρή σχετικά απόσταση γύρω από το σπίτι μας.
2. Αγάπες με ...ουρά - 3. Οι δυο φίλοι
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
(επίθετο) ντόμπρος, ντόμπρα, ντόμπρο:
αυτός που είναι ειλικρινής, που μιλάει ξεκάθαρα, χωρίς να κρύβεται
μονόχνοτος, -η, -ο (επίθ.): αυτός που δε θέλει να έχει σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, προτιμάει τη μοναξιά.
συμβαίνει να δημιουργήσουν στενή συναισθηματική σχέση με κάποιον άνθρωπο, να αποκτήσουν οικειότητα μαζί του.
η συλλογή: στο κείμενό μας σημαίνει την επίμονη και βαθιά σκέψη (αντιστοιχεί στο ρήμα συλλογίζομαι). Συχνότερα όμως συλλογή σημαίνει μα σειρά από ίδια ανπκείμενα που μαζεύει κάποιος γιατί τον ενδιαφέρουν ή γιατί έχουν κάποια αξία (αντιστοιχεί στο ρήμα συλλέγω), π.χ.: Ο αδελφός μου έχει συλλογή γραμματοσήμων.
Επίθετα σε - ής, -ιά, - ί και σε ύς, -ιά, -ύ
- Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί δηλώνουν χρώμα και τονίζονται όλα στη λήγουσα (οξύτονα):
π.χ. χρυσαφής (-ιά, -ί), θαλασσής (-ιά, -ί), καφετής (-ιά, -ί), ασημής (-ιά, -ί), κανελής (-ιά, -ί), σταχτής (-ιά, -ί), βυσσινής (-ιά, -ί) κ.ά.
- Το η της κατάληξης των αρσενικών διατηρείται μόνο στην ονομαστική, στην αιτιατική και στην κλητική του ενικού. Στις άλλες πτώσεις γράφεται με ι:
π.χ. ο σταχτής, τον σταχτή /του σταχτιού, οι σταχτιοί, τους σταχτιούς.
- Η γενική ενικού του αρσενικού και του ουδετέρου είναι σπάνια:
π.χ. του σταχτιού/του σταχτή.
Δείτε παρακάτω τα παραδείγματα (με πάτημα πάνω στην εικόνα αυτή μεγεθύνεται):
- Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, ·ύ τονίζονται στη λήγουσα:
π.χ. βαθύς, τραχύς, πλατύς, βαρύς, μακρύς, ελαφρύς κ.ά.
- Το υ της κατάληξης των αρσενικών και των ουδετέρων διατηρείται μόνο στην ονομαστική, στην αιτιατική και στην κλητική του ενικού. Στις άλλες πτώσεις γράφεται με ι:
π.χ. ο μακρύς, το μακρύ/οι μακριοί, των μακριών, τους μακριούς.
- Η γενική ενικού του αρσενικού και του ουδετέρου είναι σπάνια.
Τώρα που ξέρεις αρκετά για τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί εξασκήσου στις γνώσεις σου εκτελώντας την παρακάτω άσκηση
Άσκηση 1 (Β.Μ. σελ. 59)
Αφού διαβάσεις τα κείμενα του βιβλίου «αγάπες …με ουρά» και «Οι δύο φίλοι», βρες τις προτάσεις που αναφέρουν τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του σκύλου και της γάτας και τις σχέσεις μεταξύ τους. Μπορείς να το κάνεις αυτό εκτελώντας την παρακάτω άσκηση:
Αιτιολογικές προτάσεις
Όταν μιλάμε ή γράφουμε, είναι ανάγκη να πούμε τον λόγο για τον οποίο συμβαίνει κάτι, δηλαδή να αναφέρουμε την αιτία ενός γεγονότος ή μιας κατάστασης. Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να εκφράσουμε την αιτία είναι οι αιτιολογικές προτάσεις:
π.χ. Φίλαθλοι και παίκτες πανηγύριζαν, γιατί πήραν το πρωτάθλημα.
(Η πρόταση γιατί πήραν το πρωτάθλημα είναι μια αιτιολογική πρόταση που δηλώνει την αιτία για την οποία πανηγύριζαν φίλαθλοι και παίκτες.)
• Οι αιτιολογικές προτάσεις είναι εξαρτημένες προτάσεις και εισάγονται (αρχίζουν) με τους αιτιολογικούς συνδέσμους: γιατί, διότι, επειδή, αφού, καθώς, μια που, μια και.
• Οι αιτιολογικές προτάσεις απαντούν στην ερώτηση γιατί;
• Τις αιτιολογικές προτάσεις τις βάζουμε συνήθως μετά τις προτάσεις που θέλουμε να αιτιολογήσουμε και τις χωρίζουμε με κόμμα:
π.χ. Φοβόμουνα, γιατί ήμουν μόνος στο σπίτι. (Γιατί φοβόμουνα; Την αιτία του φόβου μάς τη φανερώνει η αιτιολογική πρόταση: γιατί ήμουν μόνος στο σπίτι).
Γ΄ - Οι φίλοι τραγουδάνε
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
εδώ η συγγραφέας κάνει ένα λογοπαίγνιο με τη λέξη συμφωνία που τη χρησιμοποιούμε όταν οι άνθρωποι έχουμε τις ίδιες αντιλήψεις, αλλά και για να χαρακτηρίσουμε ένα κομμάτι μουσικής. Εδώ μάλλον εννοεί την 6η συμφωνία του κορυφαίου Γερμανού συνθέτη Μπετόβεν, που είναι γνωστή ως Ποιμενική Συμφωνία. Η συγγραφέας, όμως, αλλάζει τη λέξη συμφωνία και την κάνει ασυμφωνία. Χρησιμοποιεί λοιπόν την αντίθετη λέξη, τη λέξη ασυμφωνία, που, αν και στο αυτί μας ακούγεται παρόμοια, σημαίνει την έλλειψη συμφωνίας, αρμονίας. Έτσι, από τη μια, η οικογένεια, όταν βγαίνει βόλτα με το κατσικάκι στο αυτοκίνητο, θυμίζει βοσκούς, ποιμένες (ποιμενική)· από την άλλη πλευρά, όμως, το κατσικάκι μέσα στο αυτοκίνητο είναι μια εικόνα παράξενη, δεν ταιριάζει, δε συμφωνεί με τη ζωή μιας οικογένειας που ζει στην πόλη (ασυμφωνία).
ΑΡΘΡΑ -> Είναι οι μικρές λέξεις που μπαίνουν μπροστά από τα ουσιαστικά, τα επίθετα, τις μετοχές και ορισμένες αντωνυμίες. Μας δηλώνουν αν η λέξη που ακολουθεί είναι αρσενικό, θηλυκό ή ουδέτερο (γένος), αν πρόκειται για ένα ή πολλά (αριθμό), σε ποια πτώση βρίσκεται, και κατά πόσον κάτι είναι ορισμένο ή αόριστο.
Ένας λύκος περπατούσε στο λιβάδι. Ο λύκος, λοιπόν, ήταν πολύ πεινασμένος.
Μια αλεπού τον πλησίασε. Η αλεπού δεν άργησε να καταλάβει πως ο λύκος πεινούσε πολύ.
Παρατηρώ τις καταλήξεις:
ο πεινασμένος λύκος – του πεινασμένου λύκου – οι πεινασμένοι λύκοι
η πονηρή αλεπού – της πονηρής αλεπούς – οι πονηρές αλεπούδες
το άσπρο αρνί – του άσπρου αρνιού – τα άσπρα αρνιά
