Μαθήματα Ενότητας
Α΄ - Εγώ σε συναυλία
Η συναυλία αρχίζει
Υποκείμενο, αντικείμενο της πρότασης. Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα.
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
(ουσ.): στο κείμενό μας είναι μα ειδική βάση η οποία ρυθμίζει και ελέγχει τον ήχο που μεταδίδεται ηλεκτρονικά ή τον ηλεκτρικό φωτισμό σε μια εκδήλωση.
παίζει μόνος του ένα μουσικό κομμάτι σε κιθάρα. (Η λέξη σάλο προέρχεται από την πολική λέξη solo και σημαίνει ένα μουσικό κομμάτι ή μέρος ενός μουσικού κομματιού που εκτελείται από ένα μόνο άτομο. Επίσης, σημαίνει την εκτέλεσή του από το άτομο αυτό.)
Β΄ - Μουσικά όργανα
Το κατηγορούμενο και τα συνδετικά ρήματα. Οι εξαρτημένες προτάσεις.
Λέξεις που μπορούν να με δυσκολέψουν
Εκδηλώσεις, γιορτές, όπου οι άνθρωποι, κάνοντας μια σειρά από συμβολικές πράξεις, δείχνουν τη λατρεία τους προς το θεό ή τους θεούς τους.
(ουσ.): πριόνι που χρησιμοποιείται σε ξυλογλυπτικές εργασίες. Στη σέγα μπορούμε να βάλουμε πολλές μικρές λάμες διαφορετικού πάχους, ανάλογα με την ξυλογλυπτική εργασία που θέλουμε να εκτελέσουμε.
(ουσ.): σε παλιότερες εποχές έτσι λεγόταν η γυναίκα που θήλαζε και πρόσεχε με αμοιβή ξένα παιδιά.
(ουσ.): λεπτό, ευλύγιστο και μακρόστενο ξύλο κατά μήκος του οποίου υπάρχουν τεντωμένες φυσικές ή τεχνητές τρίχες και το χρησιμοποιούν για να δονούν τις χορδές ορισμένων έγχορδων οργάνων, όπως του βιολιού ή του βιολοντσέλου.
Το κατηγορούμενο
Εκτός από τα μεταβατικά και τα αμετάβατα ρήματα, υπάρχει στη γλώσσα μας και μια ακόμη ιδιαίτερη κατηγορία ρημάτων, τα οποία δε χρειάζονται αντικείμενο ως συμπλήρωμα της έννοιάς τους, αλλά συνδέουν το υποκείμενό τους με μια άλλη λέξη που δηλώνει ποια ιδιότητα, ποιο χαρακτηριστικό έχει το υποκείμενο ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται. Τα ρήματα αυτά ονομάζονται συνδετικά, και η λέξη που φανερώνει ότι το υποκείμενο έχει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό ή βρίσκεται σε μια κατάσταση ονομάζεται κατηγορούμενο.
Τα κυριότερα συνδετικά ρήματα της γλώσσας μας είναι το είμαι και το γίνομαι , ενώ ως συνδετικά χρησιμοποιούνται συχνά ρήματα όπως τα φαίνομαι, λέγομαι, βρίσκομαι, καλούμαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι, αποδεικνύομαι, παρουσιάζομαι, ανακηρύσσομαι, εκλέγομαι, διορίζομαι κ.ά.
Έτσι, με τα ρήματα αυτά σχηματίζονται προτάσεις που έχουν την εξής μορφή:
Τα συνδετικά ρήματα ως υπαρκτικά
Ορισμένα από τα συνδετικά ρήματα δε συνδέουν πάντα το υποκείμενό τους με κάποιο κατηγορούμενο. Σ’ αυτή την περίπτωση ονομάζονται υπαρκτικά, καθώς έχουν την έννοια του «υπάρχω, βρίσκομαι» – οπότε τότε δεν έχουμε στην πρόταση κατηγορούμενο.
π.χ. Οι γονείς του είναι στο χωριό. (= βρίσκονται).
Πάνω στο τραπέζι ήταν το πορτοφόλι μου. (= βρισκόταν, υπήρχε).
Μαύρα σύννεφα φαίνονται στον ορίζοντα. (= υπάρχουν)
ΠΡΟΣΟΧΗ Το κατηγορούμενο βρίσκεται στην ίδια πτώση με το υποκείμενο του συνδετικού ρήματος, δηλαδή σε ονομαστική:
π.χ. Ο Γιάννης είναι γιατρός, (υποκ.: Ο Γιάννης [ονομαστική]
– κατηγ.: γιατρός [ονομαστική])
Αν μάλιστα το κατηγορούμενο είναι επίθετο ή μετοχή, τότε βρίσκεται και στο ίδιο γένος και στον ίδιο αριθμό με το υποκείμενο:
π.χ. Ο Γιάννης είναι καλόκαρδος.
(υποκ.: Ο Γιάννης [ονομαστική, αρσ. γένος, ενικός αριθμός] –
κατηγ.: καλόκαρδος [ονομαστική, αρσ. γένος, ενικός αριθμός])
Προσέχουμε το κόμμα
Σε μια πρόταση, το κατηγορούμενο, το υποκείμενο, το αντικείμενο και το ρήμα αποτελούν βασικούς όρους και γι’ αυτό ποτέ δε χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα.
Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές ή διατακτικές, πλάγιες ερωτηματικές και ορισμένες αναφορικές), αφού χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα, αντικείμενα ή κατηγορούμενα και επομένως αποτελούν απαραίτητα «συμπληρώματα» της έννοιας των ρημάτων, δε χωρίζονται ποτέ με κόμμα από αυτά – όπως συνήθως συμβαίνει με τις επιρρηματικές προτάσεις. Έτσι γράφουμε, για παράδειγμα:
- «Ο δάσκαλος ρωτούσε πώς έγινε αυτό.» (πλάγια ερωτηματική πρόταση, αντικ. του ρ. ρωτούσε – δε χωρίζεται με κόμμα)⋅
αλλά: «Δε θέλω να του μιλήσω, γιατί έχουμε τσακωθεί.» – Αιτιολογική πρόταση, επιρρηματική – χωρίζεται με κόμμα). - «Δεν ξέρω αν είναι καλά.» (πλάγια ερωτηματική, αντικ. του ρ. Δεν ξέρω – δε χωρίζεται με κόμμα)
αλλά: «Θα έρθει, αν είναι καλά.» (υποθετική πρόταση, επιρρηματική – χωρίζεται με κόμμα).
Αντίθετα, οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, αυτές δηλαδή που δηλώνουν χρόνο (χρονικές), σκοπό (τελικές), αποτέλεσμα (αποτελεσματικές), προϋπόθεση (υποθετικές), αιτία (αιτιολογικές) κ.λπ., συχνά χωρίζονται με κόμμα από τις προτάσεις από τις οποίες εξαρτώνται.
Εξάσκηση στις εξαρτημένες προτάσεις
φλογέρα: από την αλβανική λέξη flojere (πνευστό όργανο από κυλινδρικό σωλήνα με τρύπες).
μπαγλαμάς: από την τουρκική λέξη baglama (λαϊκό τρίχορδο όργανο), μπαγλαμαδάκι.
σαντούρι: από την τουρκική λέξη santur (ανατολίτικο όργανο με ηχείο και μεταλλικές χορδές), · σαντουριέρης, σαντουροβιόλι.
βιολί: από την ιταλική λέξη viola (τετράχορδο όργανο που παίζεται με δοξάρι) · βιόλα, βιολιστής, βιολίστρια, βιολιντζής, βιολονίστας, βιολονίστρια.
κλαρίνο: από την ιταλική λέξη clarino (πνευστό κυλινδρικό όργανο που καταλήγει σε σχήμα κουδουνιού) · κλαρινέτο, κλαρινετίστας, κλαριτζής.
κιθάρα: από την αρχαιοελληνική λέξη κιθάρα (έγχορδο με 6 ή 12 χορδές) · κιθαριστής, κιθαρίστρια, κιθαρωδώ, κιθαρωδός.
ακορντεόν: από τη γαλλική λέξη accordion (φορητό πνευστό μουσικό όργανο με πτυσσόμενα φυσερό, πληκτρολόγιο και κουμπιά) · ακόρντο, ακορντεονίστας, ακορντεονίστρια.
μπουζούκι: από την τουρκική λέξη bozuk (έγχορδο, λαϊκό μουσικό όργανο με τρεις ή τέσσερις διπλές χορδές) · μπουζουξής, μπουζουξού, μπουζουξίδικο, μπουζουκάκι.
Γ΄ - Τραγούδια και στίχοι
Κανόνες του μονοτονικού συστήματος. Θηλυκά ουσιαστικά σε -εια και -ια.
Θηλυκά ονόματα σε -ία, -ιά, -εία
α) Τα θηλυκά ονόματα που τελειώνουν σε -ία γράφονται με γιώτα:
αργία, αηδία, γωνία, δειλία, εστία, θυσία, Ιωνία, κυρία, λυχνία, μανία, ναυτία, ξενία, ουσία, παρουσία, Συρία, τυραννία, φορολογία, φιλία κ.ά.
β) Τα θηλυκά οξύτονα και παροξύτονα ονόματα που τελειώνουν σε -ιά και -ια (με καταχρηστικό δίφθογγο στη λήγουσα) γράφονται με γιώτα:
αχλαδιά, βραδιά, δροσιά, ελιά, θηλιά, ιτιά, καρυδιά, λαδιά, μουριά, νοτιά, ξυλιά, οργιά, παγωνιά, ροδιά, φωτιά, ασχήμια, γκρίνια, ζωντάνια, κάμπια, περηφάνια κ.ά.
γ) Γράφονται με έψιλον γιώτα (-εία):
- Τα θηλυκά παροξύτονα ονόματα που παράγονται από ρήματα που τελειώνουν σε -εύω:
αλιεία (αλιεύω), δουλεία (δουλεύω), δυναστεία (δυναστεύω), ερμηνεία (ερμηνεύω), θητεία (θητεύω), ληστεία (ληστεύω), λατρεία (λατρεύω), μαγεία (μαγεύω), νηστεία (νηστεύω) κ.ά.
- Τα θηλυκά ονόματα που παράγονται από επίθετα που τελειώνουν σε -ύς:
βαρεία (βαρύς), δασεία (δασύς), οξεία (οξύς), πλατεία (πλατύς) κ.ά.
Δ΄ - Μουσική και άλλες τέχνες
Οι Τρεις Μουσικοί (μια πρόταση δημιουργικής γραφής του Σταύρου Γρόσδου)
- Περίγραψε το έργο. Ψάξε να βρεις τα πρόσωπα των τριών μουσικών, τα μουσικά τους όργανα, το ντύσιμό τους και άλλα αντικείμενα που υπάρχουν στον πίνακα.
- Με τι μοιάζουν οι μορφές των τριών μουσικών; Γράψε μια παρομοίωση.
- Ποια γεωμετρικά σχήματα συναντάμε στο έργο; Τι σχήμα έχουν τα κεφάλια, τα μάτια και οι μύτες των τριών μουσικών;
- Περίγραψε τα χρώματα που βλέπουμε στις στολές τους.
- Οι μορφές φαίνονται δισδιάστατες (δύο διαστάσεων) ή τρισδιάστατες (τριών διαστάσεων);
- Τι προδίδει το ύφος των τριών μουσικών και γενικά η εμφάνισή τους;
□ σοβαρότητα □ ευθυμία □ ειρωνεία
□ χιούμορ □ θλίψη □………
- Τι χαιρόμαστε περισσότερο σ’ αυτό το έργο;
- Κόβοντας και κολλώντας χρωματιστά χαρτιά φτιάξε μουσικά όργανα, όπως τα φτιάχνει ο Πικάσο.
- Σε παλιά περιοδικά βρείτε μεγάλες φωτογραφίες προσώπων, κόψτε τες σε τετράγωνα και ορθογώνια κομμάτια. Στη συνέχεια προσπαθήστε να συνθέσετε ένα καινούργιο πρόσωπο με κομμάτια από πολλά διαφορετικά πρόσωπα. Σχηματίστε ένα χαρακτηριστικό ενώνοντας δύο διαφορετικά χαρακτηριστικά π.χ. τη μύτη ή το στόμα. Κολλήστε δύο ανόμοια μάτια. Έτσι, ένα πρόσωπο μπορεί να είναι ταυτόχρονα γελαστό και λυπημένο, να βλέπει μπροστά και πλάγια. Τοποθετήστε κάποια χαρακτηριστικά σε λάθος θέση, ανακατέψτε τα ή υπερτονίστε τα. Τα πρόσωπα μεταμορφώνονται αλλά και παραμορφώνονται.
- Ζωγράφισε ένα ανθρώπινο πρόσωπο με τα χαρακτηριστικά σε λάθος θέση ή υπερτονισμένα.
- Κατασκευάστε το πορτρέτο του δασκάλου σας ή του διευθυντή του σχολείου με τον τρόπο του Πικάσο (γεωμετρικοποίηση και κοίταγμα από πολλές πλευρές).
- Ξεφυλλίστε παλιά περιοδικά και ψάξτε φωτογραφίες προσώπων. Κόψτε τες (ή σκίστε τες) σε γεωμετρικά σχήματα και κολλώντας σε χαρτί σχηματίστε το πρόσωπο ιδωμένο ταυτόχρονα από μπροστά αλλά και τα πλάγια. Μη διστάσετε να ζητήσετε από τον διευθυντή του σχολείου σας να ποζάρει.
- Ξεφυλλίστε παλιά περιοδικά και αναζητήστε μια μεγάλη διαφημιστική φωτογραφία προσώπου. Κόψτε την στη μέση κάθετα έτσι ώστε να μείνει μισή. Κολλήστε το μισό κομμάτι στο χαρτί και συμπληρώστε το άλλο μισό πρόσωπο, ζωγραφίζοντας ή κολλώντας, με την τεχνοτροπία των πορτρέτων του Πικάσο.